آخرین مطالب
امکانات وب
مارچوبه گياهي است چندساله، دو پايه و علفي با نام علمي aspsragus officinalist از خانواده لاله (liliaceae). مارچوبه داراي دو نوع ساقه است. اول ساقه هوايي نازک به رنگ سبز که پس از برداشت ساقه هاي جوان به وجود مي آيد و ارتفاع آن گاهي اوقات به ۵ متر نيز مي رسد. ديگري ساقه هاي جوان است که قسمت هاي قابل استفاده مارچوبه را تشکيل مي دهد. طول اين ساقه ها بين ۵ الي ۲۵ سانتي متر متغير است. اين ساقه ها از روي ريزوم ظاهر مي شوند و پس از خارج شدن از خاک بايد قطع گردند. مارچوبه در بسياري از نقاط کشورمان از جمله استان هاي (اصفهان، آذربايجان غربي و شرقي، مرکزي، فارس، کرمانشاه، دامنه رشته کوه هاي البرز) کشت و پرورش مي يابد.
مارچوبه داراي ترکيباتي چون آسپاراژين، اينوزيت، آسپاراگوز، تاننو اسيد سوکسينيک مي باشد.
مارچوبه داراي خواص زيادي است:
خوردن آن ديد چشم را تقويت مي کند، براي تقويت نيروي جنسي مفيد است، ضعف مثانه را برطرف مي کند، براي تقويت قلب مفيد است، تب بر است، ملين بوده و يبوست را برطرف مي کند مارچوبه خونساز است و به ساختن گلبول هاي قرمز خون کمک مي کند. براي افراد عصبي مزاج و آنهايي که مبتلا به ورم مجاري ادرار هستند و مبتلايان به رماتيسم و سنگ کليه خوب نيست.
مارچوبه يک سبزي فصل خنک مي باشد. مارچوبه بهترين رشد و بالاترين محصول را از نظر کيفيت خوب در آب و هوايي توليد مي کند که زمين حاوي مارچوبه کمي يخ بزند. در مناطقي که در طول فصل رشد (تابستان) هوا گرم مي شود محصول از کيفيت خوبي برخوردار نيست، چون مواد غذايي در ريشه هاي ذخيره اي آن اندوخته نمي گردند. در زمستان بهتر است هوا آن قدر سرد شود که قسمت هاي هوايي (ساقه و برگ) خزان کنند. در مناطقي مانند دزفول در استان خوزستان که زمستان يخبندان ندارند و داراي سرماي ملايم هستند توصيه مي شود که قسمت هاي هوايي قبل از فرا رسيدن فصل زمستان از فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتي متري سطح خاک قطع گردند. بهترين دما در طول مدت رشد بوته براي مارچوبه بين ۱۶ تا ۲۴ درجه سانتي گراد مي باشد. مناسب ترين PH براي رشد مارچوبه بين ۶ تا ۷/۶ مي باشد.
تذکر: ارقام مارچوبه عبارتند از: مري واشنگتن، ردينگ ژالت مارتا واشنگتن و آلت هام واشنگتن و ويکينگ. ارقام مارچوبه براساس رنگ جوانه هاي خوراکي به دو دسته تقسيم مي شوند: دسته اول داراي رنگ سبز و دسته دوم سبز روشن يا مايل به سفيد است.
آماده سازي خاک
مارچوبه بهترين محصول را در خاک عميق، حاصلخيز، خنک، آفتابگير، قوي و با زه کشي خوب مي دهد. مارچوبه در خاک هاي مختلف که از حيث مواد آلي غني باشند رشد مي کند و محصول مي دهد ولي به طور اختصاص خاک هاي شتي و شني لومي و لومي سيلتي که با مواد آلي و هوموس تقويت شوند بسيار مناسب هستند. مارچوبه درخاک هاي اسيدي نمي تواند رشد کند مگر آن که خاک ها به وسيله آهک اصلاح شوند.
در خاک هايي که کمي قليايي باشند کشت با موفقيت انجام مي شود و محصول مي دهد. مارچوبه يک سبزي چندساله است و مي تواند ۱۰ تا ۲۰ سال در زمين باقي بماند، لذا در تهيه زمين بايد دقت کافي مبذول گردد. بخصوص چنانچه هدف آن باشد که اين گياه به وسيله بذر تکثير شود، بايد زمين صاف، نرم بدون کلوخ و کاه باشد، شخم عميق زده شود و بعد از آن کلوخ ها به وسيله ديسک يا دندانه نرم شوند و زمين تسطيح گردد. مارچوبه به هوموس و مواد آلي زياد نياز دارد و نسبت به کودهاي حيواني واکنش مثبت نشان مي دهد، لذا قبل از کاشت مارچوبه مي توان کودهاي حيواني را به زمين داد. مقدار کودهاي شيميايي نيز با توجه به مقدار مواد غذايي موجود در خاک حدود ۲۰۰ کيلوگرم ازت، ۸۰ کيلوگرم P۲۰۵، ۳۰۰ کيلوگرم K۲O براي هر هکتار در نظر گرفته مي شود. کود ازته را به مقدار ۵۰ درصد در هنگام احداث پشته ها (حدود ۱۰ روز قبل از پايان برداشت محصول) و ۵۰ درصد بقيه را در تابستان به زمين مي دهند. کودهاي فسفاته پتاسه قبل از احداث پشته ها استفاده مي شوند.
تاريخ و فواصل کاشت
موقع انتقال نشاء اوايل بهار مي باشد. عمق شيار در خزانه ۲۰ تا ۲۵ سانتي متر و فاصله دو شيار ۴۰ تا ۶۰ سانتي متر مي باشد. در زمين اصلي بوته ها به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتي متر در رديف هايي بين ۹۰ تا ۱۵۰ سانتي متر از يکديگر کاشته مي شوند.
کاشت
ازدياد مارچوبه به دو روش رويشي و جنسي صورت مي گيرد. در کشت مستقيم بعد از آماده کردن زمين، زمين به جوي و پشته تبديل مي گردد. عرض پشته بين يک تا يک ونيم در نظر گرفته مي شود. سپس بذور در ته جوي کاشته مي شوند. بهتر است به منظور سرعت بخشيدن به سبز شدن بذر، بذور قبل از کاشت به مدت ۲۴ ساعت در آب خيسانده شوند آنگاه شيارهايي به عمق يک سانتي کمتر در کف جوي ها ايجاد کرده و بذور را در شيارهاي آنها مي کاريم و به وسيله خاک سبک و مرطوب آنها را مي پوشانيم. تا سبز شدن بذر، چوب ها مرطوب نگه داشته مي شوند و آبياري بايد به روش باراني صورت گيرد. مدت جوانه زدن بذر طولاني مي باشد و به عواملي مثل دما و رطوبت خاک بستگي دارد و شايد بين ۱۵ تا ۴۰ روز متغير باشد. بوته ها در فاصله ۱۰ سانتي متر تنک مي شوند و به تدريج که گياه رشد مي کند، روي بوته و اطراف آن خاک نرم همراه با کود حيواني پوسيده داده مي شود. بدين ترتيب در سال اول بوته رشد کامل مي نمايد و محصولي برداشت نخواهد شد. ميزان بذور مورد نياز در کشت مستقيم بين يک تا دو کيلوگرم در هکتار مي باشد. روش مرسوم و متداول کشت مارچوبه تهيه خزانه و انتقال بوته هاي يک ساله به محل اصلي مي باشد. در اين روش بايد سعي شود که در هنگام انتقال بوته ها به محل اصلي به ريشه ها صدمه نرسد. در هنگام تهيه خزانه بايد دقت شود که زمين کاملا آماده و با کودهاي حيواني و شيميايي تقويت شده باشد. زمين به شيار تبديل مي شود. عمق شيار ۲۰ تا ۲۵ سانتي متر و فاصله دو شيار ۴۰ تا ۶۰ سانتي متر در نظر گرفته مي شود، بذور در ته شيار کاشته مي شوند و با رشد بوته ها روي آنها خاک داده مي شود. بدين ترتيب بوته ها در سال دوم آماده انتقال به محلي اصلي مي گردند. موقع انتقال نشاء اوايل بهار است. در هنگام انتقال ابتدا زمين اصلي به جوي و پشته تبديل مي شود. سپس بوته ها به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتي متر از يکديگر در روي رديف هايي که ۹۰ تا ۱۵۰ سانتي متر از يکديگر فاصله دارند کاشته مي شوند. بوته هاي آماده شده در خزانه را تاج (Crown) مي گويند. نحوه انتقال تاج به محل اصلي بدين ترتيب مي باشد که در اوايل بهار در ته جوي ها کود حيواني پوسيده همراه با ماسه و خاک نرم به عمق ۵ تا ۷ سانتي ريخته مي شود. سپس تاج هاي يک ساله در ته جوي ها روي کود پوسيده طوري قرار داده مي شوند که فاصله آنها از يکديگر حدود ۳۰ تا ۵۰ سانتي متر باشد. ريشه هاي بوته روي خاک نرم پخش مي گردند. سپس روي ريشه ها به وسيله خاک و کود پوشيده مي شود. به تدريج که تاج شروع به رشد مي کند اطراف بوته ها و روي آنها خاک و کود قرار داده مي شود. بنابراين تا آخر فصل رشد جوي ها از خاک و کود پر مي گردند. بدين ترتيب بوته مارچوبه در سال اول، رشد کافي کرده ولي هيچ گونه برداشت محصول صورت نمي گيرد. شايد در سال دوم تعداد کمي اسپي ير (spear ساقه هاي هوايي که نسبتا ضخيم بوده و قابل خوردن مي باشند) توليد و برداشت شود. برداشت اصلي از سال سوم شروع مي گردد. معمولا مقدار تاج آماده شده از يک هکتار خزانه براي کاشت حدود ۱۰ هکتار زمين اصلي کفايت مي کند. در هنگام انتقال تاج هاي يک ساله بايد دقت شود که تاج هاي ضعيف حذف شود زيرا محصول کمتري مي دهند تاج هاي دوساله و يا سه ساله براي انتقال مناسب نيستند.
داشت
چون مارچوبه يک سبزي چندساله است بنابراين مراقبت هاي ويژه لازم دارد. با علف هاي هرز به شدت بايد مبارزه شود. اين مطلب در مورد علف هاي هرز چندساله جدي تر است، در غير اين صورت علف هاي هرز به طرق مختلف ريشه، ريزوم، غده و بذر، ايجاد مزاحمت مي کنند و مبارزه با آنها مستلزم هزينه سنگين مي باشد. لذا هنگام آماده کردن زمين، استفاده از انواع علف کش ها توصيه مي شود. نرم کردن زمين در اوايل بهار يکي ديگر از کارهايي است که در مورد مزرعه مارچوبه بايد انجام گيرد. بدين جهت در اوايل بهار به منظور مبارزه با علف هاي هرز و نرم کردن سطح خاک با ديسک سبک، زمين ديسک زده مي شود. بدين ترتيب چنانچه قسمت هاي هوايي بوته ها از سال قبل باقي مانده باشند، از بين خواهند رفت. چنانچه مي خواهيم کود شيميايي به زمين بدهيم بايد اين کار در هنگام ديسک زدن صورت گيرد. براي اين منظور مقدار ۲۰۰ کيلوگرم در هکتار از کودهاي کامل توصيه مي شود. به منظور سفيد کردن ساقه هاي مارچوبه در اوايل بهار پاي بوته و روي آن با کود پوسيده و خاک نرم پوشيده مي شود. اين کار در سطح وسيع با ماشين آلات انجام مي گيرد. اگر در آخر فصل به زمين کود شيميايي داده شود بهتر است آن را با خاک مخلوط و بين رديف ها پخش کرد. مزرعه مارچوبه بايد مرطوب و نم دار باشد از اين رو آبياري بايد مرتب صورت گيرد. اين مساله در مناطق خشک اهميت بيشتري دارد. بوته مارچوبه مورد حمله حشرات زيادي قرار مي گيرد. از مهمترين آنها سوسک مخصوص بوته مارچوبه مي باشد. از بيماري هاي مارچوبه بيماري زنگ مارچوبه است که براي مبارزه بايد از ارقام مقاوم استفاده نمود. جمع آوري بوته هاي آلوده و سوزاندن، راه ديگر براي مبارزه با آن است.
برداشت
معمولا برداشت مارچوبه از سال سوم شروع مي شود يعني دو سال بعد از انتقال تاج آن به محل اصلي اگر کاشت، داشت و نگهداري مزرعه به خوبي انجام گيرد، شايد در سال دوم تعداد کمي از محصول قابل برداشت باشد ولي بهتر است در سال دوم محصول برداشت نشود. در اين صورت بوته ها قوي شده و مواد غذايي در اندام هاي زيرزميني تاج ذخيره مي گردد و در طي اين مدت به بوته فرصت داده مي شود که رشد ريشه هايش کامل گردد و به اين ترتيب بوته براي سال سوم آماده بهره برداري مي شود. قاعدتا برداشت از سال سوم آغاز مي گردد. برداشت وقتي شروع مي شود که طول بخشي خوراکي بين ۱۵ تا ۲۵ سانتي متر باشد که آن را مي توان از روي سطح خاک و يا از ۲ تا ۵ سانتي متري زير خاک قطع نمود. اين کار بايد را با دقت انجام شود که به ساقه هايي که هنوز از خاک خارج نشده اند، صدمه اي وارد نشود. برداشت مارچوبه از اوايل بهار شروع شده و ۶ الي ۸ هفته به طول مي انجامد. چنانچه عمل برداشت بيشتر ادامه يابد، مواد غذايي در ريشه هاي متورم ذخيره نمي شود و بوته براي سال آينده ضعيف باقي مي ماند و به منظور سفيد کردن بخش خوراکي بايد در اوايل بهار روي ساقه به وسيله خاک پوشانده شود. هنگام برداشت مي توان خاک هاي اطراف را عقب زد و سپس به برداشت اقدام کرد. بهتر است بعد از برداشت مارچوبه بلافلاصله مورد استفاده قرار گيرد. براي اين کار آنها را شسته، دو طرف ساقه را به اندازه کمتر از يک سانتي متر قطع مي کنند و به صورت آب پز يا پخته شده به مصرف مي رسانند. در شرايط مناسب دماي ۳ تا ۴ درجه سانتي گراد و با رطوبت نسبي ۷۰ تا ۸۰ درصد مي توان مارچوبه را براي چند ماه نگهداري کرد.